خانه اربابی شهر کرکوند

از بناهای قدیمی شهر کرکوند می توان به خانه اربابی اشاره کرد. ساخت این بنا مربوط است به دوره قاجار است. بنای خانه اربابی نمونه بارز معماری گذشته کرکوند است. محل بنا در بافت قدیمی شهر و در نزدیکی امامزاده حلیمه خاتون قرار دارد.

این بنا را شخصی به نام حاج حسن ایرجی احداث کرده است. نامبرده همان شخصی است که قلعه آسیاباد را بعدا احداث می کند. ایشان به دلایلی پس از تکمیل خانه که در زمان خود کم نظیر هم بوده درب خانه را می بندد. در محلی دیگر سکنا می گزیند. مدتی بعد اهالی با رضایت مالک از این محل جهت برگزاری مراسم های عزاداری محرم و روضه خوانی استفاده می کردند.

در سال ۱۳۲۸ با عنایت به اینکه کرکوند مدرسه ای نداشته ورثه مرحوم ایرجی برای رضای خدا این محل را به امر تدریس کودکان اختصاص می دهند. چند سالی نیز به این منوال می گذرد.

پس از آن نیز برای مدتهای طولانی درب خانه بسته می شود. تا اینکه مجدا ورثه در سال ۱۳۸۲ اقدام به واگذاری خانه به شهرداری کرکوند می نمایند. تا به منظور اجرای برنامه های فرهنگی استفاده نمایند.

معماری خانه اربابی

 

مساحت بنا ۷۵۰ متر مربع و قدمت آن مربوط به دوره قاجار است. تطبیق شیوه های زندگی با شرایط اقلیمی از خصوصیات بسیار مهم این خانه است. اتاق های اطراف حیاط این ساختمان بنا بر فصول معین سال مورد استفاه قرار می گرفته است.

ورودی بنا با دالانی نسبتا طولانی از یک هشتی آغاز شده است. با ایجاد انحرافی تعمدی، پناهگاهی برای ساکنان می سازد. تا بدون دیده شدن، بر درب اشراف یابد. همچنین کاربرد دیگر آن، باد شرقی را در هشتی بچرخاند و غبار آن را بنشاند. پس از آن به درون بفرستد. در پایان دالان پس از یک پیچ به حیاط مرکزی با حوضی بزرگ و اتاقهای دوره ای می رسیم.

از دیگر خصوصیات معماری خانه اربابی

از دیگر خصوصیات معماری این بنای زیبا وجود پنج دریهای هلالی شکل است. گچبری و شمشه گیری دیوار ها. درب های چوبی مرغوب با گل میخ های برنجین و دسته و دستگیره های منقوش. سقف ایوانها و اتاقهای شمالی با قطعه چوبهای منظم قاب گیری شده است. این قابگیری جلوه با شکوهی به بنا بخشیده است. کف ایوان و حیاط با آجر قزاقی فرش گردیده است.

سمت جنوبی حیاط که آفتاب گرم تابستان از پشت به آن می تابد قسمت بهار نشین می باشد. این بخش به (پناه) معروف است. اغلب فعالیتهای روزمره اهل خانه در این سمت ساختمان انجام می شده است. در این قسمت از بنا وجود یک شاه نشین با دو دالان کوچک در طرفین با پوشش بستو (نوعی قوس بیضی شکل) و دو فضای مجزا که به آنها (گوش واره )می گویند. هر کدام دارای ایوانی در جلوی آنها می باشد زیبایی خاصی به این فضا بخشیده است.

در داخل اتاق شاه نشین در فضاهایی داخل دیوار قرار گرفته که به آنها اصطلاحا (صندوقه )گفته می شود. سقف اتاق شاه نشین بصورت گنبدی بوده که در مرکز آن یک روزنه وجود دارد. این روزنه بصورت ضربی از ملات خشت وگل می باشد. در این قسمت، سقف به شکل دو پوش است. بین دو سقف فضایی آزاد از هواست. این بخش توسط دو دهانه تقریبا یک در نیم متر در محل بالای درب ها به محوطه حیاط راه دارد.دو جداره بودن سقف به منظور یکسان نگهداشتن و خنکی دمای هوای داخل اتاقها می باشد.

همچنین طاقچه های بسیار زیبا در این بنا وجود دارد که قطر آنها حدود نیم متر است. یکی از شاهکارهای معماری بنا و اکثر خانه های قدیمی وجود همین سقف های گنبدی و نحوه اجرای آنها است. چرا که در آن روزگار بدون در اختیار داشتن تجهیزات و مصالح کنونی چون بتن و میلگرد اجرایی چنین دقیق و زیبا خود جای تعمل دارد.

طبق گفته ریش سفیدان محل برای ساخت این سقف های هلالی شکل که از چهار تیر چوبی منحنی شکل کمک میگرفتند. به این طریق که تیر ها را در چهار گوشه اتاق روی یک تکیه گاه قرار می دادند. خشت های پخته شده را به ترتیب روی این تیر ها می چیدند. تا جایی که سقف به حالت منحنی در می آمد. بعد از گذشت چند روز تیرهای چوبی را از خشتها جدا می کردند. روی آنها را یک لایه کاه گل می کشیدند. در واقع این تیرهای چوبی حکم قالب سقف را داشتند.

اتاقهای سمت شمال پنجره هایش رو به جنوب است. این بخاطر موقعیت جغرافیایی کشورمان است. چرا که در فصل زمستان از صبح تا غروب آفتاب به داخلشان می تابید. بنابراین مخصوص اسکان در زمستان بود. اتاق ها شامل یک پنچ دری بزرگ است. این پنج دری در وسط و دو اتاق در دو طرف قرار دارند. سقف اتاقها منبت کاری شده و بدنه نیز سفید کاری شده است. با شمشه گیری (پرورزبندی) گوشه ها، هلال ها و برخی قسمتهای بدنه تزیناتی انجام شده که از جمله تزئینات رایج دوره قاجار بوده است. این تزئینات اجرا شده جلوی زیبایی داشته.

خانه اربابی کرکوند، موزه شهر کرکوند

در حال حاضر بنای خانه اربابی به عنوان موزه کاربری یافته است. در موزه تعداد زیادی از اشیا قدیمی مردم شهر گردآوری شده است. باردید برای عموم آزاد است. برای آشنایی بیشتر با موزه اینجا کلیک نمایید.